Saturday, May 15, 2010

علي معجوز


شبسترلي معجوزون ياراديجيليغيندا،ادبي بديع صنعت لر
كلاسيك ادبيياتيميزدا ، ساتيرا عنعنه لري نين انكشافچيسي و عين حالدا ساتيرايا جددي حالتده انقلابي مضمون آشيلاياراق ، اونو سون زيروه لره قالديران ، هابئله پئوزيياميزدا يئني بير ايز بوراخيب ، اؤزه ل ساتيريك شعير مكتبي يارادان علي اكبر صابرين گؤركملي نماينده و داوامچيلاريندان بيريسي يا خود ان بيرينجيسي اولان ميرزا علي معجوز 1873 ـ م ايلده شبستر شهرينده ايشيق دونيايه گؤز آچميش ،

31/10/2009



كلاسيك ادبيياتيميزدا ، ساتيرا عنعنه لري نين انكشافچيسي و عين حالدا ساتيرايا جددي حالتده انقلابي مضمون آشيلاياراق ، اونو سون زيروه لره قالديران ، هابئله پئوزيياميزدا يئني بير ايز بوراخيب ، اؤزه ل ساتيريك شعير مكتبي يارادان علي اكبر صابرين گؤركملي نماينده و داوامچيلاريندان بيريسي يا خود ان بيرينجيسي اولان ميرزا علي معجوز 1873 ـ م ايلده شبستر شهرينده ايشيق دونيايه گؤز آچميش ، بويا باشا چاتديقدا ، اؤز تحصيليني كوهنه اصول مكتبينده آلميش ، 16 ياشلاريندا آتاسي حاجي آغاني الدن وئرديكده ايستانبول دا قارداشلاري نين يانينا گئدير 16-14 ايل بو شهرده كتاب ساتيشي ايله گونده ليك ياشاييش معاشيني الده ائدير . معجوز تورك اؤلكه سينده تورك و عرب ادبيياتيني مكمل صورتده اؤيره نميش 1282 ينجي ه ايلده قافقاز يولو ايله وطنه قاييدير . زكالي شاعير ايستانبول دا يئني علم ، فرهنگ و تئكنيكالار ايله تانيش اولدوقدا ، وطنه چؤنندن سونرا اؤز وطن داشلاري نين بو زمينده گئري قالماقلاريني آپ آيدينجاسينا گؤروب ، تاسيفله نير ائله جه ده ، بيلگي و تئكنيكا دوشماني اولان خرافه ، جهل ، نادانليق ، بئسوادليق و ... لر ه قارشي موباريزه يه باشلايير او ، بو ساحه ده دئيير :
چون يئتيشديم وطنه آچما دهانين دئديلر
دينمه ، دانيشما ، تـرپتمه زبـانين دئـديلـر
آيدين فيكيرلي شاعير مختلف موضوعلاردا ، گؤزه ل مضمونلار ياراديبدير كي ، اوره كدن قوپان شعيرلريني چئشيتلي قاليبلرده ، ادبي بديع صنعت لرله سوسله ييبدير .

ادبي بديع ديل ، ادبي اثرلرين ديلي اولدوقدا ، بو ديلده اوبرازلار گؤزه ل و اوره يه ياتيم و تاثيرلي ايفاده طرزي و هابئله بديع صنعت واسيطه لري بو ل – بول ايشله نير ائله جه ده ، شبسترلي معجوز ايسه باشقا كلاسيك شاعيرلرينه تاي اؤز ياراديجيليغيندا ، بو گؤزه ل و بديع صنعتدن غافيل اولماميش و تام باجاريقلا شعيلريني مختلف ادبي صنعت لر اوجومله دن تلميح ، تلميع ، مناظره ، تنسيق الصفات ، تشخيص و انطاق ، تكرير، تمثيل ، حسن تعليل ، استفهام انكاري ، ايما ، تشبيه ، كنايه ، استعاره ، ايهام ، لف و نشر ، جناس ، مجاز ، ترصيع ، تجاهل العارف ، رجوع ، هزل و مطايبه ، مبالغه ، ترادفات لفظي و ... لرله بزه ييبدير . رحمتليك معجوز ساتيريك بير شاعير اولسادا گؤزه ل و اوره ك اوخشايان غزه للر و جددي شعيلر يازيبدير كي ، آذربايجانين افتخارلي اوستاد شاعيرلري اوجومله دن فيضولي ، سيد عظيم ، شكوهي ، نباتي ، صراف تبريزي ، راجي ، هيدجي و ... لاري گؤزاؤنونده جانلانديرير . معجوزون ياراديجيليغي اؤزه لليكله غزه‎للرينده ايشله‎نميش ادبي بديع صنعت واسيطه‎لري اولدوقجاآيدين ، گنيش و يئربه يئر ايشله‎نيبدير . باجاريقلي شاعيرين شعيرديوانيندا، ائله بيت‎لري گؤزه چارپيركي، هر مصراع سيندا نئچه ادبي صنعت ايشله‎نيبدير ، بو ايسه اؤلمز شاعيرين يوكسك سوييه‎ده ، اوستادليغي و باجاريقليليغيني گؤسترِير دير . باخين :
گول بدن ، زولف سمن ، غنچه دهن ، شيرين لب
اؤپـمه‎سين ، ديشله‎مه‎سين ، نئيله‎سين انسان سني ؟
گؤردويونوز كيمي دويغلو شاعير بو بيت ده آلتي ادبي بديع صنعت ايشله تمشيدير: براعت مطلع ، تكرير ، تشبيه ، استعاره ، مراعات النظيره ، لف و نشر . يا :
وطنيزجسميدي سيزده وطنه جان كيمي سيز
رازي اولمون قالا جانسيز وطن آي جان وطن
بو بيت ده ايسه بئش بديع صنعت واسيطه لري گتيريليبدير : تشبيه ، مجاز ، تكرير ، استعاره ، حسن تعليل .
و يا :
آماندير آي بولود سسلن ، سسين كس بو ستمكارين
قويوب بوركون ياناكي محتكير چوخ دار ـ دار ائيلر
بو بئيت ده ايسه بئش يا خود آلتي بديع صنعت ايشله نيبدير : ندا ، تكرير ، انطاق ، تشخيص ، كنايه ، تعريض و هابئله :
نه ليره ، نه مانات ، نه پنجهزاريم وار
پياله وئـر منه ساقي گـر اعتباريم وار
بو بيتده باخسانيز ، تكرير ، مترادف ( synonym ) و استعاره صنعت لري ايشله نيبدير ...
ايندي ايسه ، آذربايجانين كلاسيك ادبيياتي و موباريز شعرينده جهالت ، نادانليق ، ظلم و ستم ، حاقسيزليق، خرافات گئريليك ، ساوادسيزليق ، استعمار ، استثمار ، ارتجاع ، رياكارليق و بير يوللوق دئسك ، بوتون انسانليق سجييه لري ايله قاباق قارشي دايانان ياراماز ايشلر وقولاي صيفت لر ايله دؤيوشه چيخان و يوخسول و يازيق كوتله لرين پيس كؤكده كئچينه جه يينه گؤينه ين و سؤز سونگوسو ايله قارانليغين باغرين ياريب ، آيدينليق و ايشيقليغي آلقيشلايان و هابئله آزادليق جارچيسي اولان شاعير ( معجوز ) ون ياراديجيليغيندا تام اوستادليقلا ايشله نن ادبي بديع صنعت واسيطه لريني گؤزدن كئچيرمك ايسترديم :


تلميح :
دوستاقلي گئجه م يوسف ائدن تعبيره بنزه ر ٌ سحر ٌ
معجوزون شعيرلرينه گلديكده ، تلميح تلميح صنعتي بول ـ بول ايشله نميشدير . باخين :
بـاغ رضوانـدان اؤتوردو ائشييه تومانچاق
كاش آدم يئمييه يدي ايكي بوغدان آللاه
گؤردويونوز كيمي اولو شاعير بو بيت ده آدم بابا ميزين منع ائديلميش بوغدا ده نه لريندن يئمه سي و نهايتده اوچماق ( بهشت ) دان ديشاري بوراخيلماسينا اشاره ائدير .
يا :
دوشوب زندان جهله يوسف گم گشته مددتدير
زليخا آچ جمالين ، گوشه زنـــدان ايشيقلانسين
بو بيت ده ايسه يوسف حضره تلري نين ميصرين حاكمي الي ايله دوستاقلانماسينا توخونور
يا :
پيغمبرص بو يورموش :
اطلبوالعلــم ولو بـالسين پيغمبـــــــر
مگر افسانه دير فرمايشي خيرالبشر ملت ؟
گوردويونوز كيمي بو بيتده اولو پيغمبريميزين بيلگي ساحه سينده مشهور بويوروغونو يئر به يئر گتيريب ، همي ده (( استفهام انكاري )) صنعتيني گوستريبدير


تلميع :
يـا من احاطه علمك الاشيـاء كلهـا
نه اپتدا سنه متصور نه انتها "فضولي"
احساسلي شاعير تلميع صنعتيدن ايسه گؤزه لجه فايدالاناراق اوره ك اوخشايان شعيلر ياراديبدير كي ، اؤرنك دييه نئچه بيتيني گتيريريك :
منيمدير مژده ساقي لطف قيل تئز
جـــــــــزاك الله خيــــــرا والبشـارت
يا :
اري اؤلدو ويا اينكه بوشانـــــــدي
فبشـر بـالپــــــــدر ، جاء المصيبت
يا :
بمن تـارتـــــــن بــــــــــــــــزور
نـرفتـــــم بـه مكه بـحق شكور
نه باغ و نه خانه نه دكانـــــي وار
نه فابريكا و كندي ، دگيرماني وار
فقط معجوزون بير قوري جاني وار
ضعيف و نحيف است آنهم چو مور .
به حق قريب خـراسان و طوس
آلا بيلمه سن بنده دن بير فلوس
(( نترسند دليران ز آواز كوس ))
چرا ؟ بهر آنكه ، نيم پور و تــور

مناظره :
دئديم اي غنچه دهن كونلو مو قان ائيله ميسن
دئـــــدي بيجا يئره عشقيمده فغان ائيله ميسن " واحد"
باجاريقي معجوز ٌ مناظره ٌ صنعتيندن داها آرتيق فايدالانيبدير . باخين :
دئديم : آنـا منه بير يـار گـــول دهان آلاسان
كي ، يعني اوغلو وابيــر خوش تكذبان الاسان
دئدي : اغول گورورم عشق ائديب سني بنده
يـانيــر چيــراغ محبت سراي سينه نــــــده
صابـاح سنه تـاپـارام بير توكذ فقط سنــــده
گره ك اونا زري يل ، هم مادام تومان آلاسان
يا :
چون قووه وئردي قلبيمه مئي ، سؤيله ديم كي : هئي
ساقـــي تئز اول گتيـر منه شمشير حيــــــــــــدري
سوردو : نه اوچون ؟ دئديم : آي كيشي گؤرموسن مگر
ائيليـــــر خـراب ديـو جهالت شبستــــــــــــــري
ظن ائتمه ديو ببريـــدي دئدي : بو ديياريــده
منلــــرجـه ديـو خلــــــــــــــــــق ائــــديب ....
دور باشيوي يو ، عقليوي جمع ائيله بـاشيوه
گـونـــــدوز يـاتيب ، گئجه اوخوما مثل سوسري
تنسيق الصفات : يازيچي و شاعير بيرشخص يا بير شئيي اؤيركن ، اونو بيرنئچه صيفت لرله وصف ائتديكده تنسيق الصفات يارادار . مثل :
اي شير خدا ، امير حيدر هئي ـ هئي
وي روز جزا شفيع محشر هئي ـ هئي
" نباتي"
بوزمينده معجوزون ايسه گؤزه‎ل مدح لري واردير . مثال اوچون او قوتسال قلمي مدحينده دئيير :
نويسنـــــده سرگذشت جهان
قلـم ديـر ، قلـم ، بارك الله قلم ...
قلم حؤكم فرمادي هر عصريده
قلم اهلين ائيله شديره ر قصري ده
عزيز ائله‎ين يوسفي مصريـــده
قلـم ديــر ، قلـم ، بـارك الله قلـم
يا :
دهانين غنچه پسته ، آچيلسا كـؤنـلــو شاد ائيـلــــر
بو روشن دير كي ، يار ـ يارين هميشه شادمان ايستر
لبين سؤيلر كي : من قندم او قنده منده خواهنـدم
نه تنها من ، سنه بنــدم ، سنـــي جومله جهان ايستر
ويا :
زينت وئريب جماليوه گيسو لرين سنين
قان ائيليري قيلينج كيمي ابرولرين سنين
و هابئله :
بو بـاغچـا خيـل دلگشا ديـــر
گول باغي دئسم اونا خطا دير
يوخ ـ يوخ بهشتي دير بو ماوا
بـاخديقجا كؤنول گلير نشاطه
احسن ـ احسن ، نه دلـربـادير
گؤردويونوز كيمي يو خاري بيتي لرده تنسيق الصفات صنعتيندن علاوه تكرير ، تشبيه ، استعاره ، تشخيص مجاز ، مراعات النظيره كنايه صنعت‎لري ايشله نيبدير.

تشخيص و انطاق :

تشخيص ، شخصلنديرمك و انطاق ايسه نطقلنديرمك و دانيشديماق دئمك دير . يعني يازيچي و شاعير جانسيز بير وارليغي ، جانلي لارين يئرينه گؤتوره‎ركن ، جانلي لارين وظيفه سينه عهده دار ائده‎ر . مثل :
(( گؤر نه عالم دير كي كسسك آغلار داشين احوالينا )) " صراف"
گؤردويونوز كيمي رحمتليك صراف كسسه يين جانلي بير انسان كيمي آغلاماسيني گؤستره‎رك ، اونو شخصلنديريبدير . و هابئله اولو سال شاعيريميز بولود قاراچورلو (( سهند )) ، آي آشيق سازيني ديلله‎ندير گؤره‎ك )) دئديكده ، سازي بير انسان كيمي ديلله‎نديرمك و دانيشديرماق ايسته‎يير .
رحمتليك معجوزده ، بو صنعتدن اولدوقجا فايدالانيب ، ائله‎جه‎ده شعير باغچاسيني بارلانديريبدير . باخين
بولود لار سسله‎نير، تيترير بنؤوشه صحن گولشنده
بنؤوشه تيتره‎ديكجه ، پـادشاه برق ائـده‎ر خنـده
نثار ائيلر گوله‎نـده ديشلري لعل و گوهـر كنـده
مثال ايلديـريـم گول سنده ، گؤستر در دنداني
يا :
دف سسله نير كمانچا دئيير : يار ـ يار ـ يار
ساقي تـؤكـر گيلاسه مئيي مشكباريــدن
يا :
يولدان چكلين ، باخمايين اطرافه جماعت
تشريـف آپـارير مجليس اعيـانه بـاديمجان
و هابئله :
پيشيك ايستير ائـــــده تفتيش قــووورما كــوپــونــو
قاه ـ قاهيله گولور فاره ( سيچان ) دئيير : يوخدور ـ يوخ
گؤردويونوز كيمي اوسته كي بيت و مصراعلاردا گلن بولودون سسلنمه سي ، ايلديريمين گولمه سي ، دفين سسلنمه سي ، كمانچانين دانيشماسي ، سماورين ساز چالماسي ، ايستكانين اويناماسي ، الچه نين حؤكم ائتمه سي ، اريين زور دئمه سي ، باديمجانين تشريف آپارماسي ، تارين اوخوماسي ، پيشيين تفتيش ائتمه سي ، سيچانين گوله رك ، يوخدور – يوخ دئمه سي بوتونلوكده تشخيص و انطاق صنعت لــــري ديرلر .

تكرير :

سؤزلرين ، فيكيرلرين مختلف مصراعلاردا ايستر اول ، آخر يا اورتا دا تكرارلانماسينا تكرير صنعتي دئييرلر ، تكرير صنعتي ايسه باشقا دويغولو شاعيرلرين شعيرلرينده اولدوغو كيمي ، معجوزون ايسه ياراديجيليغيندا بول – بول ايشله نيبدير . باخين
كتاب ايله دانيشيرسان ، دانيشميسان من ايله
گئجه الينـــده سنين بير كتاب اولايديم كاش
يا :
نه تسبيح و نه تقديس و نه قرآن ايله مشغولــم
بـو گونـلـر من كنار بوس جانـان ايله مشغولم
و هابئله :
پياله وئر منه ساقي كي ، چوخ پريشانم
سويوق آمانيمي آلميش چو برگ لرزانم
نه قاتلـم ، نه دغلبـاز ، اؤيله بـاخما منه
اسير ظولم قضا ، بير زاواللـــي انسانــم
ارسال المثل ( مثل چكمه ) شاعير گتيرديي بير مصراع ياخود ، بير بيت ، گاهدان اوقده ر گؤزه ل و خوشاگليم اولار كي ، شيفاهي ديلده بير مثله چئوريلر و يا شاعير بير بيت يا بير بند شعرينده مشهور آتا بابا سؤزلريندن فايدالانار . مثل :
گره ك گؤزلريندن گؤزاؤرته كيمسه ،
قـارقـا يـوواسينـــــا يـانـاشسا اگــر
نييه وطه نيمــي سئـومـه ييــــم ، نييه
من بير قـارقـا دانــــــــدا اسگييم مگر
"سهند"
معجوزون شعيرلرينه گلديكده بو صنعت داها آرتيق گؤزه چارپير . باخين :
دونن بو مصرعي بولبول اوخوردو صحن گولشنده
چتيندير دين و ايمان ساخلاماق نان اولمايان يئرده
يا :
من گئــديرم مرنــده
تـاماشادي گلنــده
بيزيم ملت يوخلاييب
آييلاجاق اؤلنـــده
يا :
دولتليني – دولتلي آلار – يوخسولو – يوخسول
اؤرتـر حاجي قيـزلاي نين عيبلـــــرين پول
و يا :
... اوزون كلله سي كوت ف فيكري داريسقال
سن ، صورته باخ ، سيره تي نئيليرسن عموغلو
و هابئله :
و بو بيت :
دونيا بير سئيرگاهدير ، هركس گلر ، گئده ر
بير نـام نيك قالسا ، قالار سيم و زر گئــده ر











حسن تعليل :
من ، بـو معنـاده غـزه ل يازمالي حاليم يوخ ايدي
سن جوجوق تك قوجاني فير- فيرا بـاز ائيله ميسن
ٌ شهريار ٌ
دويغولو شاعير معجوزون ايسه گؤزه ل و اوره ك اوخشايان ٌ حسن تعليل ٌ لري واردير كي اؤرنك دييه بير نئچه بيتيني آشاغيدا گؤره بيلرسينيز . باخين :
جهالت بهر بي پـايـانــــــدي غرق ائيلر سيزي آخر
او دريـادن گره ك علم ايله چيخسين ساحيله قيزلار
يا :
سحاب جهل هنوز حؤكم ائله يير ايراندا
اينـانمايين ، دئسه لـر اصفهان ايشيقلاندي
يا :

سني آللاهه تـاپشيريب ، گئـديـرم ، آغزيوي آچ ،
قيشلاريوي اوزالت ، ريزقه زاميندي قاضي الحاجات
و يا :
بوغدايـا ساري دئـديـم ، قيرا قرا ، شيره سفيد
اول جهتدن من بئله بي دين و ايمان اولموشام
ياخود :

اول گون كي ، اولدو قاش و گؤزون متفق سنسن

اولــدوم خراب خانـه من ، او اتفــاقيـــــــدن

و هابئله بو بند :

...

تشبيه ( بنزه تمه ) : بنزه‎تمه‎لر معين سؤزلر و اداتين ٌ كيمي ، تكي ، تك ، سياغي ، سانكي ، مثلي ، ائله بيل ٌ كؤمگي ايله ، همي‎ده اداتسيز گله بيلر . مثل ٌ عشق يارانيشين دوزودور ٌ بورادا عشق ، دوزا بنزه‎ديي حالدا هئچ بير اداتدان فايدالانماييبدير . بنزه‎تمه ياراتماق اوچون يازيچي يا شاعيرده، درين دويغو و آرتيق استعداد گره‎كلي‎دير . بوتون باجاريقلي و دويغولو شاعيرلر گؤزه‎ل و اويغون تشبيه‎لردن اولدوقجا فايدالانيبديرلار اوجومله دن فضولي ، سيد عظيم ، واحد ، عنده‎ليب ، صابر ، صراف تبريزي ، سهند ، ساحر ، شهريار و ... اؤز تؤكنمز شعير خزينه‎لريني ادبي بديــع اوجومله‎دن ٌ يـارارلي تشبيه ٌ لرله بزه‎ييبلر . معجوزه گلديكده ، اونون شعيرلري خصوصيله غزه‎للـري اويغون بنزه‎تمه‎لرله دا ها آرتيق گؤزه‎ل و اوره‎ك اوخشاياندي . باخين :

ياريم سحر گونش كيمي چيخدي اوتاقيدن

آز قالــدي ضعف ائـده اوره‎ييم اشتياقيدن

يا :

سنين او گول اوزووه من گلاب اولايديم كاش

ايـاقيوه بالا بير جوت جوراب اولايـــديم كاش

يا :

سلطاندي جان بد‎نـده ، بدن تخت سلطنت

سلطان كي قالخدي، تخت دوشر اعتباريدن

و هابله :

منور قيلــــدي ، روشن اولدو شب مثل سحر ملت

همان علمي كي ، گلدي نطقه آهن پاره انسان تك

ويئنه ده :

گـولـوستان جهانـدا دلبـرا بنزه‎ر گوله قيزلار

وئرنده سس ـ سسه اوخشار بعينه بولبوله قيزلار

و ، معجوزون ٌ معشوقه‎سي ٌ عنواني ايله بير شعيرينده گولمه‎لي بنزه تمه لر واردير كي ، نئچه بيتيني گتيرمك يئرسيز اولماز :

اي نوخود گؤز ، ريشته كيپريك ، ايسبنـاخ ابرو نگار

داش كلم باش ، جعفري ساچ ، الچه باديمجان عذار

بير دانيش اي مرجمك ديش ، بـاميه دل ، دلبـريــم

گئتــــــدي آخــر عاشق زارين الينـــدن اختيـار

اي بـوخاقــــي قار تـوپـو ، اي گـردن سيب زمين

او كلم پستانيـوي گؤردوكجه كؤنـلـوم آرزيــلار ...

كنايه : كنايه‎ده بير نوع گيزلي اسنهزاء ( ريشخند ) اولدوقدا ، مثبت معنالي سؤزو منفي و هابئله منفي چالارلي سؤزو ايسه مثبتلنديره‎ر . مثال اوچون ٌ گؤزه‎ل آغا چوخ گؤزه‎ل ايدي ، ووردو بيرده بير چيچك چيخارتدي ٌ يا اوستاد شهريارين بو بيتي :

بيرده كبين كسيلمه‎ميش سن ، منه بير سؤز دئمه دين

يوخسا جهازيمدا گره‎ك ، گلئيدي بير حوققـا ، ماشا

رحمتليك معجوز مفكوره‎لي بير ساطريك شاعير اولدوغونا گؤره ، اونون ياراديجيليغندا ، كنايه صنعتي داها چوخ ايشله‎نيبدير . باخين :

قوردا وئردي گلله‎ني چون كلله سيز چوبانيميز

اول جهتدن دوشموشوك سوداي جمهوريتده

يا :

بيزيم وطنده نئچون اللي مين قلندر وار

نـه كارخانـه پنبه ، نـه معــــدن زر وار

يا :

من ايچمه ديم كي ، ياتماييم ، ولئيكن ائيله ياتميشام

محاليديـــــر اؤزوم دورام ، گلين ، وئرين تكان منه

و يا :

پالچيق آياقلاماقدا اگر وار مهاره‎تين

ايرانه گل، زيارت ائــديم مه طلعتين

يا :

ايستيـره‎م كوركو ساتـام ، قورخورام اما اي وقت

باخ ، گؤره‎ك گؤيده‎كي انباريده قار وار يا يوخ

و هابئله :

قارقا لار طياره ميزدير ، سئرچه‎لر بـالو نيميز

شيشه قلبي سينار، ال وورما ويران ماليديــر

و بو بنده باخين :

گرچي واعظ سنه هئي ترك ائله دونياني دئيير

جان كيمي بـاغريوا باس حوري غيلماني دئيير

اده ! معجوزده سنه بو سؤزو پنهاني دئييــــر :

سؤزومه ائيله عمل اي قـره گؤز، ساري داداش

جان كيمي باغريوا باس درهم و ديناري داداش

لف و نشر ( سپمه و دوشورمه ) : بو ، بديع علمي گؤسترمك اوچون ، شاعير و نويسنده بير يا نئچه كلمه ( اسم ، فعل ، صفت و... ) گتيره‎ركي اونا ٌ لف ٌ و آرديسينجا معني ، توضيح و يا وصف ائده‎ركي، بو عمله ايسه ٌ نشر ٌ دئيرلر . دئمك ٌ نشر ٌ ده گلن سؤزلر ايستر صيفت ، فعل و يا باشقا بير شئي اولا ، ٌ لف ٌ سؤزلريني آچيقلايير . مثل :

اليمده صبر و هوش و تاب و طاقت ، هرنه وار آلـــــدي

بيرين خطين ، بيرين خالين ، بيرين زولفون ، بيرين گؤزلر

ٌ صرف ٌ

يعني صبريمي ، خطين ، هوشومو خالين ، تابيمي زولفون ، طاقتيمي گؤزلرين آلدي . لف و نشر بيزيم ادبيياتيميزدا آز ايشله‎نسه‎ده ، ايستعدادلي و دويغولو شاعيرلريميز مثل فضولي ، سيدعظيم شيرواني ، علي آقا واحد ، ميرزا مهدي شكوهي ، تبريزلي صراف، راجي و... بو بديع علميدن يئري گلميش كن فايدالانيبلار كي اونلاردان بريسي ايسه ميرزا علي معجوز دور . بو بؤيوك شاعيرين ياراديجيليغندا اؤرنك دئيه آشاغيداكي بيت‎لري گؤستره بيله‎ريك . باخين :

جام و پياله، مطرب ، مئي ، مزمار ، چنگ و عود

حاضيــرلانيــر بـو بـزميــده هـرزادي جنتين

يا :

قولاغ وئرين سيزه وار ، بير ، ايكي سؤزوم باجيلار

گئدين يازين ، اوخويون اي ايكي گؤزوم باجيلار

يا :

دئـديــــم آنـا ، منه بير يـار گول دهان آلاسان

كي، يعني اوغلو وا بيـــر خوش توكذبان آلاسان

یا:

نـردبـان ، كورسو ، ديبك ، قاپي ، آتيشقا ، پنجره

چاخچاخي ، پرده، درووسر، هامي وايقان ماليدير

يا :

گاهي قاراليـــر ، گه قيــزار رنگ شريفي

عاشيقدي مگر بو ، گولو خندانه باديمجان

و يا :

گول بدن ، زولف سمن ، غنچه دهن ، شيرين لب

اؤپمه سين ، ايله مه‎سين ، نئيله سين انسان سنـي ؟

مراعات النظيره : بنزه‎ريشلره ديققت يئتيرمك ، بير ـ بيرينه اويغون سؤزلري بير بيت يا بير مصراعدا گتيرمگه، مراعات النظيره دئيرلر، دئمك شاعيــر يـا نويسنده بير ـ بيرينه مناسب و ايلگيلي شئيلري ( آد ، صيفت و ... ) گتيرديكده اؤز اثري‎نين داهادا ، گؤزه‎للي و تاثيريني آرتيرير . بو زمين‎ده ايسه باجاريقلي شاعير معجوزون شعيرلرينده ياخشي و احساسلي اؤرنكلر واردير . باخين :

داشين كمدير ، مالين نمدير ، باشين قيرخيق ، اوزون سيرتيق

مـروت ائيله ، آلـداتمـا خـريـــــــــــداري ، سني تـاري

يا :

مطـربـلــر گر بـاخا كــــوره ظولمتي تبديل ائــده ر نوره

قاشلاري حمد ، گؤزلري سوره زولفو والليل ، سخت ظولماني

يا :

قوربانييم اوقاش و گؤزون ، كيپريين ، لبين

لعل و لبين ايچينـده كي گيسو لـرين سنين

و يا :

گؤزوم باده ، سرشكيم مئي ، مزه م غم ، غصه اي ساقي

شرابي نئيليرم من، تـازه جانـان اولمايـان يئـــــرده

و هابئله :

ديش دوشدو ، باش آغاردي ، كمان اولدو قامتيم

بيـر سس گلير قولاغيما هـرگون مـزاريـــــدن

و بو بيت :

اويناما ، چالما ، دانيشما ، گولمه ، دينمه ، لال اوتور

يـاخشيدير مين دفعه بوردان بير مزار ، اي دوستان

ترصيع : ترصيعين اؤزه لليي برابر و موازي اولماسيندادير ( ايكي مصراعين كلمه لري ساي جهتدن برابر و هر بيريسي مقابيلي ايله وزن و قافيه باخيميدان بير اولماسي ) دير . ترصيع وزن و ريتم جهتدن غزه لي اويناق ، آخيجي و اره يه ياتيم و خوشاگليم ائده ر . مثل :

فضولي رنــــــــد ، شئيدادير، هميشه خلقه رسواديــر

سورون كيم، بو نه سئودادير بو، سئودادن اوسانمازمي ؟

رحمتلك معجوزون ايسه ٌترصيع ٌ لري گؤزه ل و دويغولودور، باخين :

چون سئوه ر قلب سني ، ديده سني ، جان سني

سئومـه ييــــم ، من نئجه اي سرو خرامان سني

يا :

زينت وئريب جماليوه گيسولرين سنين

قان ائيلري قيليج كيمي ابرولرين سنين

و يا :

جهانــدا يوخدو مانندين ، مثال زولف ديلبندين

او ، رفتار خوش آيندين گؤره‎نـلر هر زمان ايستر

يا :

ائله كي ، گؤردو ايش ياشدي ، مصيبت حدديدن آشدي

دابـانـلارين چكيب ، قاچدي ديـار جهل و غفلتـــــدن

و هابئله :

گاهي آنـا فراقي جيگـر داغدار ائده‎ر

گاهي آتا وفاتي كؤنول بي قرار ائده‎ر

و بو بيت :

يـارب گـؤر سن تـابع قـرآن اولاجاق بو ؟

بـاشين ياراجاق ، قانينه غلطان اولاجاق بو ؟

يا :

ياران باشيز ساغ اولسون، چاي چوخ گران اولوبدو

كروانكه‎سي اوتوز بئش، صاحبقـران اولوبــــــدو

ايهام : ايهام گومانا سالماق چالاريني داشيير ، ادبي بديع علمينده بير سؤزه دئييرلر كي ، ايكي معنا سي اولسون ( بيريسي ياخين ، بيريسي اوزاق ) و دينله‎ينجي‎نين ذهني اؤنجه ياخين معنا ، سونرا ايسه اوزاق معنايه گئتسين، باشقا سؤزله دئسك ، شاعير نظرده توتدوغو چالار دوشونولسون . مثــلا : محمدبـاقر خلخالي‎نين بو بيتينه باخين :

نه ياخشي سؤزدئدي او آدي گولزار

مسلمانلار گونوم يوخدو ، گونوم وار

ايكينجي مصراعدا گلن (( گونوم )) سؤزو ايكي معنا داشيير . الف : روزگار ، وقت ، زامان . ب : كيشي‎نين ايلك قاديني نين اوستونه ائولنديي آرواد ( ايكينجي قاديني ) . بو رادا شاعيرين منظوري ايكينجي معنادير و گؤردويونوز كيمي هرايكي چالارين بير ـ بيري ايله رابطه‎سي واردير .

معجوزون ايسه ياراديجيليغيندا بو ، بديع صنعتدن ياخشي نمونه‎لر واردير . باخين :

چيخدي قيش ، درزي تيكير خلقه لباس فاخير

اؤلمه ديم ، آخري چرشنبه ني گؤردوم آخر

بو بيتين بيرينجي مصراعسيندا گلن (( آخر )) سؤزو ايكي معناداشيياراق، بيرـ بيري ايله ياخين رابطه‎سي واردير : الف= نهايت ، سونوج و ب = ايلين آخير چرشنبه‎سي

نه زنگ واردي ، نه قان اوزلرينده ، دم بسته

بـاخيـردي خلقـا بي نـور گؤزلـر حسره تله

خلاصه مرثيه بيتـــــدي ، چكــدي يـا الله

..........................................................

بيرينجي مصراعدا ( دم ) سؤزو اوچ و اوچونجو مصراعدا ( بيتدي ) سؤزو ايكي معنا داشيير . الف = ( دم توتماق ، شنليك ائتمك ) ، ( لحظه ، ثانيه ) ، ب = ( نفس ) و بورادا شاعيرين نظري سونونجو معناني ايفاده ائدير . اوچونونجو مصراعدا ايسه الف ـ بيتمك مصدريندن = گؤيرمك و ب ـ تؤكنمك، قورتولماق ، سونا چاتماق . بورادا ايسه شاعيرين توتدوغو نظر ايكينجي معنا ( قورتولماق و سونا چاتماق ) دير

القرض گلدي وعده حجت

مرد خباز صاحب اولدو ائوه دئدي : الفاتحه مع الصلوات

بيرينجي مصراعدا ، (( حجت )) سؤزو ايكي معنالي‎دير : الف ـ دليل ، برهان ب ـ سلمچي ( ربا ورن ) ايله ربا آلانين اراسيندا يازيلان كاغيذ .

گوله عاشيقدي بولبول ، طعنه اغياريدن قورخماز

جفاي خاره صبر ائيلـر هزار آزاريــدن قورخماز

ايكينجي مصراعدا (( هزار )) سؤزو ايكي چالارلي دير . الف ـ بولبول ، عنده‎ليب . ب ـ عدد و ساي معناسينا

يوخدو بير زاد جهانـدا قره دن ايستمه‎لي

پول ايله مومكون اولار سبزه، تبرزه عملي

بيرينجي مصراعدا گلن (( قره )) سؤزو ايكي معنا داشيير . الف ـ رنگ و ب ـ خيردا پول، قپيك بورادا ايسه ايكينجي چالار ايفاده اولونور .

بهار گونلـري روشندي گوندن آي نه‎نه جان

محاليدير چيخا بولبول چمندن آي نه‎نه جان

بيرينجي مصراعدا كي (( گون )) سؤزو ايكي معنايه گلميش كي بير ـ بيري ايله ياخين رابطه‎لري واردير . الف ـ زامان ، وقت ، چاغ و ب ـ گونش . بورادادا ايكينجي معنا يعني گونش منظوردا توتولور .

تعريض : كنايه‎نين يوكسك و كسگين شكلينه تعريض دئييلير و داها چوخ ساتيرا و طنز شعرده گؤرولورسه‎ده، جددي اسلوبدا ايشله‎نير . مثال اوچون تبريزلي صراف دئيير :

غافيل دوشوبن ، دينيوي دونيايه ساتيبسان

يوز ايلدي ياتيبسان، بو، اؤلومدنـــــده بتردي،

دور وقت سحردي

معجوزه گلديكده اونون ، ياراديجيليغيندا بو بديع صنعتدن بولان سولان ايشله نيبدير . بيز بورادا ، آنجاق بيرنئچه اؤرنه يه اكتفا ائديريك :

اسباب عيش خوف و خطر ، منزلي رباط

فرقي ندير بئله كيشي نين چارواداريدن ؟

يا :

بيدار ائله ياتانلاري يا صاحب الزمان

دولتلي‎لر تمام گئـديب خواب غفلته

يا :

من ، نه بيلــــيم قارقا خوش آوازايميش

بـايقـوشا ، بـايقـوش دئمك اولماز ايميش

تلــــــخ ايـدي اوقات شريفيـم بيــر آز

بـايقوش او ، حئيوانه دئـديم ، بيلمه ديـم

و يا :

هرملت ائده ر كسب علوم و هنر اي قيز

بيزده يـاشاديق دهريده مثل بقر اي قيز

يا :

دئيين او ، معجوزه بيهـوده ائتمه سين فـريـاد

دهل صداسين ائشيتمز ، قولاغ كي كاراولدو

يا :

بسدي نشتـوو قارينــا بئينيميــــزي قازما گؤره‎ك

يئري ، بوغ يا كي ، اؤكوز ترپه ديري من، نئيله‎ييم

استعاره : استعاره بير نوع بنزه‎تمه يا بير طرفلي تشبيه‎دير . بو بديع و گؤزه‎ل ادبي صنعتده قارشيلاشديران يا بنزه‎ديلن مفهوملارين بيريسي حذف اولدوقدا، اونون بير خصوصييتي ساخلانيلير .

مثال اوچون (( چؤللر گلين كيمي بزه‎نيبدير )) يئرينه (( چؤللر بزه‎نيبدير )) دئديكده استعاره دوشونولور . سؤز اوستادي معجوزون ياراديجيليغيندا، استعاره‎لي بيت يا مصراعلاريندان نمونه‎لر وئريلير :

گؤرورم شووقه گليبسن ، دالين ايستير حجمت

واقتي وارديـر هله قـــوي ، ماه حزيـران اولسون

يا :

هرگون او ، نابئكار ، او جلاد بي ايمان

زهـر جهالتــي تـؤكـور اعضاي مللته

يا :

گونش سني گؤرور هرگون ، ولئيك من ، محروم

چوخ آرزو ائـديــــــــــرم آفتاب اولايـديـــــم كاش

يا :

اوزو گول ، كاكلي سونبول ، دهاني پسته ، بو بسته

گهي نـاف مـدور ، گه زنخـــــدان ايله مشغـولـــــم

يا :

فقير بير گؤيه باخ ، گؤر نه تيترير اولدوزلار

هوايه آچما دهانين كي، كهكشان دونــدو

يا :

جاهلين جانــــي، جهالت شمعينه پـروانه‎دير

اؤزالي ايله، اؤز ائوين ويران ائدن ديوانه‎دير

استفهام انكاري ( منفي سورغو ) : ادبي بديع علميده مخاطب ( دينله‎ين ) ي باشا سالماق و بير حقيقتي بيان ائتمك شيوه‎سينه استفهام انكاري دئييرلر . استفهام انكاري دينله‎يينجيني فيكير و دوشونجه‎يه دعوت ائده‎ر و باعث اولار كي، دينله‎يينجي اؤز اينانجيلارينا يئني‎دن نظر سالسين . مثال اوچون سؤز صرافي‎نين بو، بيتينه باخين :

نه تقصيــــر ائتميشم آخـر، ايچيرسن قانـيمي سوتـك

مگر ظاليم، سنين را يينده قانيم ـ قان دئييل ، سودور ؟ .

(( نه تقصير ائتميشم و قانيم ـ قان دئييل، سودور )) تركيبلري استفهام انكاري‎ديرلار .

رحمتليك معجوزده‎ن بيرنئچه بيتي دينله‎يين :

خدا گر ايسته‎يه بير لـوت ، اميـر تـومان اولار ، اولماز ؟

ندن بـو اولماسين آيا يـوغورت ، آيران اولار ، اولماز ؟

يا :

طبيعتــده سرور و حزني توام خلق ائديب خالق

ايكي قارداش حقوقي قسما يكسان اولار ، اولماز ؟

يا :

بئله بـي حس دوشوب بو ، ديسن پولسوز دور

بير قده‎ر زر تؤكسن ، اووجونا قالخار يا يوخ ؟

يا :

... بي جهت ائيلمه چـوخ (( معجوز )) شئيدايـه هجــــوم

من ، مگر ايلده بئش ـ اون يول سيزي گولدورمه ميشم ؟

يا :

آچ صفحه جماليــــوي ائيله ييم مطالعه

اي ماهتاب طفل كتاب ايسترـ ايسته مز ؟

يا :

وارلي بيلمير يوخسولون حالين ، خدايا سنده‎مي ؟

سن بيليــــــرسن يـاخشيجا حالين پريشانين يئنه

هزل و مطايبه ( : ( satiraادبي بديع صنعتده شعيرين بيت لري يا مصراعلاريندا طنز ، گولمه‎لي ، شوخلوق و مزاح چالارلاري ايفاده اولونورسا (( هزل و مطايبه )) اله گلر . مثل :

تا گليريك بيزده بير آز آنلاياق

محضر عرفاندا وورور تك صبير

صابر

يا :

گرمنه بير خان وئره زنجيرلي ياشيل بير چوخا

اول زامان ائيلـــر مني ميرزا ليغا قا بيل چوخا

"عنده لیب قره جه داغی"

و هابئله :

فنون معرفتدن خالييام من محمدباقر خالخالييام من

ٌخلخاللي محمدباقر ٌ

ساتيريك شعرين آدليم اوستادي معجوزه گلديكده، اونون بو زمينده هانسي دره‎جه‎ده اولدوغونو آپ آيدينجاسينا بيليرسينيز آنجاق بورادا يئري گلميشكن، بير نئچه اؤرنك وئرمه ييميزيئرسيز دئييل :

نه چاي ايله قيزار جانين نه قونياك ايله اي معجوز

دوغايـدي كاش آنان سني زمستان اولمايان يئرده

يا :

اگر دييم لبيوه قند ، دهانيوه گـولقند

زجاج قلبي سينار پشمك ايله حلوانين

يا :

خدا نكــرده صفربئيگ اگر گله غضبه

يئرينده يئللر اسر ياستيق ايله يورغانين

يا :

گؤروسوز من نه آژانــم ، نه قازاق اي كيشيلر

گؤرمويوب قوندارا هرگيز بو دابان اي كيشيلر

سالميشام ليفه شلواريمه بـاغ اي كيشيلــــــر

پـانتولـون گئيمه‎ميشم ، بوغلاريمي بورماميشام

اي شبسترلي داداشــلار سيزه من ، نئيله‎ميشم ؟

يا :

بو غازيمـي ائله سيخما ، آمانـــــــــدير عزرائيل

ظــرافت ائيلمه ، يـوخ ديـزلـريمده تـاب اؤلورم

سو يوخدو غوسلوما صبر ائت بيرآز، آمان گونودو

اؤتور گئـديم قله‎تينــــده ، تـاپيلمير آب اؤلورم

مبالغه ( شيشيتمه ) : آديندان به للي اولدوغو كيمي بير شئي ، يا بير شخص و يا باشقا بير جانليني حدديندن آرتيق اؤيمه ، بؤيوتمه ، شيشيتمگه مبالغه دييرلر . بوتون احساسلي شاعيرلرين اثرلرينده مبالغه صنعتي ايشله‎نيب ، ائله‎جه‎ده معجوز ايسه بو ساحه‎ده باشقالاريندان گئري قالماميش و يئري گلميش‎كن مبالغه‎دن فايدالانميشلار . باخين :

ياواش ديينده ائشيتمير دئييـم قاييمدان بس

آهاي ـ آهاي منه باخ ! لات و لوت مئيدانم

يا :

شمشيـــر آبـــــــدارين ايله معجوزا

ووركلله سين ، دوشور يئره ديو جهالتين

يا :

قولاغ وئر معجوزه اشعاري چوخ شيريندير اي سوره

اينـانمــا گر دييه واعظ او بـــد آئين دير اي سوره

نه بـابي ديـر ، نه وهابي دير ، اهل ديندير اي سوره

مثال قلعه پـاريس چوخ محكـم ديـر ايمـانــــــي

هابئله :

قوروب مجلسي ، ائيله شيب خان كيمي

نه خان ، بلكه حضرت سليمان كيمــي

بـاخين ، گـؤرنه سام و نـريمان كيمي

بـورور بـوغــلارين قـومسويـانــــلار

يا :

اهل خيبـره قويدولار قنطاره شاهي چكديلر

اللي باتمان استخواني گلدي ، يوز باتمان اتي

ويا :

دورمـوشام سد سكندرتك ، گلين مئيدانيمه

سؤيله رم هل من موباريز آشكار اي دوستان

مترادف SYNONIM ) ) : معنا جهتدن بير- بيرينه ياخين آنجاق شكيللري مختلف اولان سؤزلره مثل (( عقل ، زكا ، شعور و ... )) مترادف يا سينونيم دئييلير . باجاريقلي معجوزون شعيرلرينده اؤرنكلره با خين :

گره ك آزاد اولا اوغـلان كيمـي قيز

چـه در صنعت ، چـه در فـن و كتابت

يا :

چون قاييتديم وطنه ،آچما دها نين دئديلر

دينمـه ، دانيشمـا ، تـرپتمـه زبـانين دئديلر

يا :

نـه خوشدو بير صنم مه جمال ايلن يـاشاماق

هميشه عــزت و جاه و جلال ايـلن يـاشاماق

و يا :

بـاغــلا بئليوه غيره تي ، نـاموسي ، حياني

سات قددره ني ، حاجتي نئيليرسن عموغلو

هابئله :

چوبوق و سيگار و غليان خلق ائديب هم بنگ ، هم افيون

شراب و چاي و قهوه ، مئيكـــده ، هـم شيره كش خانـه

اشتقاق : بير كؤكدن اولوب آنجاق مختلف شكيللرده ايشله نن سؤزلره اشتقاق صنعتي دئييرلر . مثل (( عاشق ، معشوق ، عشق و ... )) كي ، معجوزون شعيرلرينده گؤزه‎ل نمونه لر واردير . باخين :

وطه نيز جسميدي ، سيزده وطنه جان كيمي سيز

راضي اولمون قالا جانسيز وطن ، آي جان وطن

يا :

معشوقي گؤرمه يه مگر عاشق يـاواش گئده‎ر ؟

آغانين ايـددعاسي دئمــــــك محض لافيـديــــر

يا :

عشق ائيله ميش محاصـــــره حصن شعورومو

تقصيـــر ائــده گـر عاشيقي ، مجنون معافيدير

و يا :

خس و خاشاك باسيب گوللري ، گولشن ساراليب

نييـه بـو حاله قاليب بس ، بـو گـولـوستـان وطن

يا :

گوله بولبول كيمي عاشيقليق ائديب ، يورما سسين

عاشيق سيــم و زراول عشقـه اگـر وار هـوه سين

گول نـدير ، عشق ندير ، پولدو سنين دادره سين

بونو يوز يئـرده سنه امـر ائله ييب تـاري داداش

جان كيمي باغريوا باس درهم و ديناري داداش

يا :

حمـــد و الله بعــــــــــــــزت و اجلال

ساغ و سلامت قاييتدي مشهدي جلال

التزام : ضمانت ائتمه، لازيم بيلمه ، گره‎كلي و ... ادبي بديع علميده شعرين بوتون بيت‎لرينده بير سؤزون تكرارلانماسينا التزام دئييلير . مثل :

سنسيز افلاكه فغانيـم چيخار اي مه گئجه‎لر

اولماسان درد و ديليمدن منيم آگه گئجه‎لر

زولفون ار كوته اولا ذرجه يـوخ نقصانــي

چون بهار وقتي اولانـدا، اولو كوته گئجه‎لر

ٌ راجي ٌبو زمينده اؤلمز شاعير معجوز دن نمونه‎لره باخين :

مـريـض عشقه اي دلبـــر ، طبيب مهربـان ايستر

عليل درد هيجـرانـم ، كـؤنــول آرام جان ايستر

دهانين غنچه پسته، آچيلسا كـؤنلـو شاد ائـيلــــر

بو، روشندير كي، يارـ يارين هميشه شاد مان ايستر

يا :

دانيشمـاز بـولبـولـو شئيدا گولوستان اولمايـان يئــرده

كؤنول شاد اولماز هرگيز ، باغ و بوستان اولمايان يئرده

يا :

تـؤكنـــده ايستكانـه چاي خالـداري سنــــي تـاري

فـرامـوش ائيلمه عشاق غمخـواري ، سنـــــي تـاري

آغاردي ساچ و ساققالين ، نه كار ائتدين اوغورلوقدان

قازانــدين هانسي فرشي ، هانسي تـالاري سني تـاري

و يا :

يئنه يئر اوسته نزول آفتاب ائــــــديب بـو گئجه

كؤنول سراييني روشن شراب ائــــديب بو گئجه

گلين ، اؤپـون الينــي معجــــــــوز گونهكارين

كي ،كونج مئيكده ده چوخ ثواب ائديب بو گئجه

شراب نـور هدايـت دولــــــــــدوروب قلـبين

بناي كفري ييخيب مي ، خراب ائـديب بو گئجه

مئـي ايلـه ائيلـه ميشم مـن محاسينـي الـــــوان

اگر حنـا ايله زاهـــد خضاب ائـديب بـو گئجه

...

الينـده بـاده ، يـانينـــــــدا حبيب اي معجوز

خـدا دوعـالـريـوي مستجاب ائـديب بـو گئجه

تضاد : آديندان به للي اولدوغو كيمي معناجا بير ـ بيرينه ضد اولان سؤزلره تضاد دئييلير . مثل : (( سواره ، پياده ـ ديري ، اؤلو ـ گلن ، گئدن و ... )) دويغولو شاعير معجوز يئري گلميش كن تضاد دان ايسه بول ـ بول فايدالانميشدير . باخين :

مللتين دردي جهل و غفلتدير چاره سي علم ايله صنعتديــر

يا :

بنده ني عفو ائـلييه ملت گـره‎ك

معبده ، مئيخانه دئديم ، بيلمه ديم

باشيني ديواره ووروب ، سينديران

عاقيله ، ديوانه دئــديـم بيلمه ديم

ائشيت ده ده ن سؤزونو اوخو ، اؤرگن يازيني

قارا يـازي آغ ائيلـــر اوخويـانين اوزونــو

يا :

من گئـديرم مرنــده ، تماشادي گلنده

بيزيم ملت يوخلاييب ، آييلاجاق اؤلنده

و يا :

گياه اؤلور ، ديريلير باز صحن گولشنده

نييه اولوبده بني آدم ، اولماسين زنـده

يا :

خيال خال جانـان تـار ، مجلس تـار ، عالــــم تـار

چراغين ياندير اي وصلت شب هيجران ايشيقلانسين

براعت مطلع يا حسن اپتدا ( باشلانيش گؤزه‎لليي ) : ادبي بديع علميده شاعير ، شعري‎نين باشلانغيجين گؤزه‎ل و اوره‎يه ياتيم بيت ايله باشلايارسا او ، بيته (( براعت مطلع ياحسن اپتدا )) دييرلر . مثل :

اول پريوش كيم ، ملاحت مولكـونــون سلطانيديـــر

حؤكم اونون حؤكمو دورور ، فرمان اونون فرمانيدير

(( فضولي ))

اينجه احساسلي معجوزون ايسه گؤزه ل و اره ك آچان (( مطلع )) لري واردير ، باخين :

زينت وئـريب جماليوه گيسولرين سنين

قان ائيله يير قيلينج كيمي ابرولرين سنين

يا :

ياريم سحر گونش كيمي چيخدي اوتاقيدن

آزقالدي ضعف ائـده اوره‎ييم اشتياقــــدن

يا :

مريض عشقه اي دلبـر طبيب مهربـان ايستر

عليل درد هيجرانم، كؤنول آرام جان ايستر

يا :

يئنه يئـــراوسته نزول آفتاب ائديب بو گئجه

كؤنول سراييني روشن شراب ائديب بو گئجه

براعت مقطع يا حسن ختام : ( قورتولوش گؤزه لليي ) اگر شاعير يا نويسنده مطرح ائتديي تئمين سؤزونو گؤزه‎ل بير سؤز ، جومله يا بيت ايله قورتارا (( حسن انتها )) صنعتيني گؤرسه دير . مثل :

اولدو نظامي قول سنه ، قوللوغونو قبول ائله

امضا ائده ر عشقي بيلن يقين كي بو قباله ني

(( نظامي ))

معجوزون ايسه قورتولوش گؤزه لليكلري واردير كي ، آشاغيدا اؤرنكلريني گؤره بيلرسينيز :

بـو شهر ايچينده بير كؤنـول آبـاد قالمادي

اي سنگ دل كي ، ييخمايا هندولرين سنين

يا :

سالمـا اشاقـه بئـله سـر ، شـرمسـاريــــــوي

آللا ه بـاغيشلايـانـــدي ، كئچـــــر توبه كاريدن

يا :

گر اينه وئرمه يه كافر ، قالار عريـان مسلمانلار

يا تين اي جاهل انسانلار ، دورون روز قيامتده

و يا :

الينده بـاده ، يـانينـــــدا حبيب اي معجوز

خدا دعالـريـوي مستجاب ائـــديب بو گئجه

و هابئله :

عدم ، وجود ايله دوشماندي ، داش ، شيشه ايله

محاليــــــدير ائـــده اضداد اختلاط ايــــدوست

مجاز : سوزلرين دوزگون ـ مسطقيم چالارلاريندا يوخ ، باشقا معنالاردا ايشله ديلمه سينه مجاز دئييلير . بو شرط ايلن كي ، نظرده توتولان معنا ، سؤزون دوزگون معناسي ايله ايلگيلي اولا . مثل :

((گؤزوم قان تؤكور ـ اؤلوم آجي دير ـ بختيم ياتيب و ... )) ، دئديكده مجازي ايفاده لره توخونوروق ، مجازي سؤزلردن فايدالانماق ، ايفاده نين تاثيريني و شعرين جاذبه سيني داها دا ،آرتيرار . مثل :

شب هيجران يانار جانيم ، تؤكر قان چشم گريانيم

اويـالدار خالقي افقانين ، قارا بختيم اويـانمـازمي

(( فضولي ))

درين دويغولو شاعيريميز معجوز اؤز ياراديجيليغيندا ، گؤزه ل و بديع مجازلار ايشله ديبديركي، اؤرنك دييه ، نمونه لر وئريلير :

جهل ايله ، قــدم بـاسما طلسمات جهانه

علــم اولماسا مفتــــاح فضيلت اله گلمز

يا :

جهالت پرده سين ييرت ، آت اوزونـــــدن

طلـــوع ائتسين بيــــــزه شمس سعادت

يا :

دؤشنـدي سوفره يئره خونچه پيلو گلدي

قارينلار اولدو چيراغان او ، دادلي نعمتدن

و يا :

معجوزون اولماسا افتــــــاره كبابــي ، آشي

قورخورام ، خاچ ساليب ، بوينونا آلمان اولسون

و هابئله :

قاپيني بـاغلاما اي ، بـاغبان حسن جمال

مرخص ائيله مني بير، گؤروم گولوستانين

ويا :

جلال سلطنت آلــــــداتمـاسين سني اي قيز

اؤلوم كيمي آجيديـر آغ ساققال ايلن يـاشاماق

رجوع : قاييديش ، قاييتماق . ادبيياتدا شاعير يا ، دانيشان كيمسه ايلكين سؤزونه قاييتديقدا ، انو ابطال ائده‎ر . مثل :

كرم قيل كوفر زولفوندن مني بير دم خلاص ائيله

او ظاليم دؤنــــده‎ريبدير قلبيمي بيــر كافرستانه

خطا ائتــديم ره عشقينده ، كافر اولماغيم يئي‎دير

تعهد ائيله ميشديم كي ، يانديريم بير خرقه رهبانه

(( نباتي ))

رجوع صنعتيندن رحمتليك معجوزون ياراديجيليغندا بير ـ نئچه نمونه گتير مك ايله بو يازغيني هله‎ليك سونا چاتديريريق .

ابو طالب اللهياري (( توتقون ))

No comments:

Post a Comment