توركلرده قادين
اسكي تورك توپلوم لاريندا عاييله ان اؤنملي سوسيال بيرليك اولدوغوندان ، عاييله نين اساسيني تشكيل ائدن قادين ، تورك داستانلاريندا ، تورك افسانه لرينده ، ائله اوجا بير مرتبه يه قونولموشدور كي ، قاديني بئله بير اوجا بير وارليق حالينا گتيرن عرفا ، كولتوره حيران اولمانين ايمكاني يوخدور . قادين كيشينين تك بير يولداشي و چوجوقلارين آناسي اولماق كيمي اؤنملي بير وظيفه ايله باغلانميشدير. داها دا اؤنملي سي ، تورك اولوسونون تك بركت قايناغي دير ، اونا وئريلن بير دسته حاقلارا گؤره خانلارين ، خاقانلارين ، ساواشچي لارين قادين اؤنونده سايقي ايله اييلديكلري بير شرف آبيده سي دير . تورك داستانلاريندا قادين ايلاهي بير وارليق مبحثينه گلميشدير . ياراتيليش داستانيندا ، تانري يا اينسانلاري و دونياني ياراتماسي ايچين فيكير و ايلهام وئرن « آغ آنا » آديندا بير قادين دير . اوغوز كاغانين ايلك قاريسي ، قارانليغي ياراراق گؤيدن يئنن ماوي بير ايشيق دان ، ايكينجي قاريسي ايسه موبارك بير آغاجدان دوغموش اينسان اوستو وارليق لار دير . ياقوت لار دا آغ اوغلان آغاجين ايچيندن چيخان نورلو بير قادين طرفيندن اميشديريلميشدير . ايلك تورك يازيتلاريندان اولان « بيلگه كاغان كيتابه » سينده كاغان بئله سؤيلر : « سيزلر ، آنام خاتون ، بؤيوك آنالاريم ، باجي لاريم ، خالا و بي بي لريم ، پرنسس لريم … » ان اسكي تورك اينانجينا گؤره « خان و خاتون » گؤي ايله يئرين ائولادلاري دير . قادين بوردا يئددينجي قات گؤيده دير . قادينا ، بئله سينه بير قوتسال ليق وئرن عورف دا قادينين دؤيولمه سينين ، خور خاطيرلانماسينين ايمكاني يوخدور . ذاتا تورك كولتورونده و داستانلاريندا بئله بير دوروم گؤزه دگمير . تورك داستانلاريندا قادين داييم كيشينين يانيندادير . اونلارين گوج و ايلهام قايناغي دير .
ده ده قورقود حيكايه لريندن اولان « دلي دومرول » ده ، دومرول جاني نين يئرينه جان تاپما چاباسينا گيرينجه ، بونو قاديندان تاپميش ، قاديني اونا هئچ چكينمه دن « جاني ني وئره جگيني » سؤيله ميشدير . يئنه تورك كولتورونده داستان قهرمانلاري ، ياخشي آتا مينن ، ياخشي قيليچ ووران ، ياخشي ساواشان قادينلارلا ائولنمك ايسته مك ده دير . نئجه كي يئنه ده ده قورقودداكي « بامسي بئيرك » حيكايه سينده يئر آلان « باني چيچك » بونون لاب گؤزل اؤرنگي دير . قيرقيزلارين ماناس داستانيندا قادين ائوين ناموسونون قوروجوسودور . قهرمانلار اخلاقدان ايراق بير ايش ياپاجاقلاري زامان قادين اونلارا مانع اولماقدا دير . قاززاقلاردا قادينا وئريلن دگر بو آتا بابا سؤزو ايله ان گؤزل آنلاتيلميشدير . « بيرينجي زنگينليك ساغليق ، ايكينجي زنگينليك قادين دير . »
بوتون تورك داستانلاريندا ، سارسيلماز بير سايقي ، سئوگي و صداقت واردير . بخت ائوينه گيرديگي گون ، موراد آليب وئرمه دن يالنيز قالان قادين ( گلين ) قوجاسي دؤنونجه يه قدر اونو گؤزلويه جگينه و اوزرينه بير اركك ميلچك قوندورماياجاغينا اند ايچردي .
قادين لارين ، ساواش دا دوشمنين الينه كئچيلمه سي بؤيوك بير ذيللت ساييليردي . داستانلارين هئچ بيرينده شهوتي خاطيرلايان چيركين حاديثه لرين اولماييشي ، اوزرينده دورولماسي گرك اولان اؤنملي بير موضوع دور . اوغوز كاغان داستانيندا ، ايرضا تجاووز ائدنلرين اؤلدورولدوگو و يا گؤزلرينه ميل چكيلديگي ايفاده ائديلير كن ، فارسلارين مشهور داستاني « شاهنامه » ده بوجور اخلاق سيزليقلارين حيكايه ائديلديگي اورتادا دير . اؤرنگ ايچين شاهنامه نين قادين قهرمانلاريندان اولان « سودابه » سياوشه عاشيق دير و اونا چيركين تكليف لرده گؤرونور : « تز اول گل ، كيمسه نسن خبري اولمادان مني بير كره سئويندير ، گنجليگيمين گونلريني تازه لنديريب اوندان منه يئني دن هديه لر وئر . » باني چيچك ايله بورداكي قادين تيپيني قارشيلاشديرماق اولماز .
ايرانلي بـير تـاريخـچي اولان « گـرديـزي » ده ،
« معلوم دور كي تورك قادينلاري چوخ عيفت لي دير لر . » دئركن تورك قادينين اخلاقي تميزليگيني مدح ائله مك ده دير . ائله بو شكيل ده « ابن بتوته » سياحتنامه سينده اؤز خاطيره لريني ، آنلاتيركن بئله دئمك ده دير : « بورادا يامان بير حاله شاهيد اولدوم كي او دا توركلرين قادين لارا گؤسترديگي حؤرمت دير . بورادا قادينلارين قيمتي و درجه سي كيشـي لرينكيندن چوخ اوستـــون دور . » ايسلاميت اؤنجه سي تورك توپلوموندا ، قادين سيز بير ايش گؤرولمزدي . داها اؤنجه معلوم ائتديگيميز كيمي ، قادين كيشينين كاميل ائده ني دير . او سوركلي كيشي سينين يانيندا دير . خانلارين بويروقلاري يالنيز « خاقان » بويورور كي ايفاده سي ايله باشلاماميش سا گئچرلي قبول ائديلمزدي . يابانجي دؤولت ائلچي لرينين قبولوندا خاتون دا خاقانلا برابر اؤلوردو . توي – بايرام دا قادين خاقانين سولوندا اوتورور، سياسي و ايداري موضوعلارداكي گؤروش لريني بيان ائدردي . قادين لارين ساواش مجليس لرينه قاتيلديغي داحي اولوردو . اؤرنگي ، بؤيوك هون ايمپراطورلوغو آدينا چين ايله ايلك باريش معاهده سي « مته خان » خاتونو ايمضالاميشدير .
ايل لر بئيليكلريني توصيف ائتمكده و بو قيزلارين آدلاريني بئله سايماقدا دير : « بويو اوزون بورلا ، بارچين ، سالور ، شاباتي خاتون ، كؤينن كوركلي ، كرچه بولادي ، قوغاتلي خانيم . »
تورك قاديني ، باشقا توپلوملاردا اولدوغو كيمي باسقي آلتيندا توتولمويوب ، آشاغي لانميردي . قادينين اوجاليغي ، آلتاي داغلارينين ان يوكسك تپه سينه « قادين باشي » آدي وئريلرك ، سانكي چاغلار سونراسينا بير ميساج كيمي دير . ايسلام اؤنجه سي تورك توپلوملاردا قادينا بئله بير باخيش آچي سي ، زاويه سي وار ايكن ، تورك توپلومو چؤلون ده قالان ميللت لـرده قـادينين دورومو اوره ك يانديران بير حال دا دير .
جاهليت دئوري عرب لرينده ، قادينين قوجاسي يانينداكي دگري ، آلينيب ساتيلان بير مالدان فرق سيز ايدي . عرب كيشي سي عادت زامانيندا قادين لا بير آرادا اوتورماز ، اونونلا يئييب ايچمزدي . همن دؤنمده ، يئنه بوردا قادينين ميراث حاققي يوخدور . حال بو كي ، تورك قاديني ميراث حاققينا صاحيب دير . مثلا ياقوت لاردا قادينين آوزونه عاييد مولكو واردير . بونا « آنـد » و يا « سمسه » آدي وئريبلر . قادينين بونو ، ايسته ديگي كيمي قوللانماق حاققي واردير . اؤلن بير قوجانين قاريسي وارسا بونون ميراث دان ايكي حالي اولور :
1 - قوجانين اوغلو و يا قيزي ، اوغلونون اوغلونون اوغلو و يا بير قيزي ايله برابر حاضير اولورسا سكگيزده بير .
2 – بونلاردان هئچ بيري قادينين يانيندا دگيلسه دؤردده بيري ميراث آلينيردي . همن دؤنملرده قادينلارين باشقا توپلوملارداكي دورومونو اينجه لمگه دوام ائدك . اينگيليستان دا 9 – يوز ايلده قادين « موردار » بير وارليق ساييليردي . مسيحي لر ايسه قادينا شيطان گؤزو ايله باخارميش لار . يئنه بريتانيادا قادين « موردار » بير وارليق ساييلديغي ايچين اينجيله ال وورمازدي . قادينلار اينجيلي اوخوما حاققينا « هئنري » دؤورونده صاحيب اولدولار . اينگيليز اوسقوفو Dour ون ، 1888 ايلينده Westminster كليسه سينده وعظ وئريركن سؤيله ديكلري بيز - بيز ائدير .
« بوندان يوز ايل اوله قدر قادين ، كيشينين سوفراسينا اوتورما حاققينا صاحيب اولماديغي كيمي ، سوروشولمادان سؤزه باشلاماسي جاييز دگيلدي . قوجاسي باشينين اوستونه بير زوپا ( دگنك ) آساردي كي قاريسي نه زامان بير امريني توتمازسا اوندان فايدالانيردي . قادينين سؤزو قيزلارينا كئچمزدي . اوغلانلار ايسه ، آنالارينا ائو ايچينده بير خيـدمـتكار قـاديندان آرتيق درجه وئرمزديلر . » چين ده ايسه بوشانماق حاقـقي سـاده جـه كـيـشي يــه مخصوص ايدي . قادينين بئله بير حاققي يوخ ايدي . حال بو كي تورك قاديني بوتون بو حاقلارا صاحيب ايدي . « قوجا قاريسينين گتيرديگي جهيزين بدليني وئريركن ، قادين دا يول وئرمك و يا مهريندن واز گئچمك صورتي ايله قوجاسيندان بوشانا بيلردي . »
بوديزمين قوروجوسو بودا ايسه ايلك باشلاردا قادينلاري دينينه قبول ائتميشدير . اسكي تورك قاديني ، روم قادينيندان دا داها آرتيق حاقلارا صاحيب ايدي . روم حقوقوندا قادين اؤز مالينا حؤكم ائدمزدي . وصيت ائله مزدي . روم حقوقو ، قاديني ، باليغ قبول ائله ميردي . اونو نوقصان عاغيللي ساييردي . روملو قادين « ژوستينين » دؤورونه قدر تام بير اسير حاياتي ايچينده ياشاميشدير . روم دا دول قادينين ائولنمه سي سوچ ( گوناه ) ساييليردي . يئنه چين ده يئني دوغان اوشاق ، اوغلان اولسايدي ، باهالي قوماشلارا ، قيز ايسه بئز پارچالارينا ساريلاردي . فارس لاردا اؤزلرينه تاي تاپان قيزلار گوناهكار ساييلارديلار . اوردا قانلاري پوزماماق ايچين ياخين قوهوملارلا ائوليليك اويغون گؤرولموشدور . بونا گؤره آنالاري ايله قيز ، باجي لاري ايله ائولنن لر اورتايا چيخميشديلار . همن شكيلده جاهليت عربلرينين قيزي چوجوقلاريني ديري - ديري قويلاماقلاري آجي گرچك لرديرلر . قيز اوشاغينا صاحيب اولماق شرف سيزليك ساييليردي . ايندي بو دؤنملرده تورك قيزلاري و قادينلاري جامعه نين شرفلي تكجه فردي دير. تــورك ميللتيندن باشقا ، قادينلاري آشاغي لامايان ، خور گؤرمه ين بير ميللت يوخدور . تورك قادينين ، بئله ايحتيشام ايچينده و سايقي گوره رك ياشاماسي ، تورك خصوصيات و كولتورونون يوكسك دگريني ايفاده ائدير .
No comments:
Post a Comment