موسيقي آذربایجانی

موسيقي آذربایجانی

موسيقي آذربايجان با خواننده های جهان نام و پرآوازه اش بنام «آشيق» در تمام دنيا شناخته شده و محترم است و غالباً برترين رتبه هاي جشنواره هاي موسيقي بين المللي را بخود اختصاص مي دهد.هر چند موسيقي آذري مانند عربي وايراني داراي گام هفده پرده‏اي است اما اندازه فواصل پرده ، نيم پرده و ربع پرده در اين موسيقي به هنگام اجرا نوعي بيان خاص را ارائه مي‏دهد كه القا كننده زبان آذري است. بنابراين موسيقي آذري هويت خود را در تفاوت فواصل ملوديك نسبت به موسيقيهاي اقوام ديگر جستجو مي‏كند و بر اين اساس در گروه موسيقي‏هاي ملوديك قرار مي‏گيرد.

بنا به شرايط خاص زماني و مكاني ، موسيقي آذربايجان دچار تغيير و تحولات اساسي شده است. علت اين تغيير و تحولات را مي توان در نقاط عطفي دانست كه در تاريخ رخ داده است. اين نقطه عطفها براي موسيقي آذربايجان عبارتند از: ظهور اسلام ، هجوم مغول ، ظهور صفويه ، عصر جديد. بنابرين تاريخچه موسيقي آذربايجان را در اين 5 دوره تاريخي بايد مطالعه كرد.

بررسي شرايط تاريخي و هنري فوق‏الذكر نشان مي‏دهد كه موسيقي نيز مثل همه پديده‏هاي فرهنگي و هنري از شرايط زمان و مكان تاثير پذيرفته است. موقعيت مطلوب سياسي و اقتصادي منشا شكوفايي دوره‏هاي جنگ و تنشها ، منشا افول و اضمحلال بوده است. بنابراين آنچه كه امروزه از موسيقي آذربايجان در دسترس ماست ، از فراز و نشيبهاي زيادي گذر كرده است و آنچه مسلم است ، موسيقي يا مكتب آذربايجان در كنار مكتب تهران و اصفهان ، يكي از سه مركز اصلي موسيقي مطرح بوده است. بطور كلي موسيقي آذربايجان به سه بخش سنتي ، مقامي و آشيقي تقسيم مي‏شود:

· موسيقي سنتي در آذربايجان براساس تلفيقي از گوشه‏ها ، روايتهاي مرسوم در موسيقي سنتي ، ‌ذوق شخصي آذريها در چگونگي ترتيب تقدم و تأخر گوشه‏ها و گاه تفاوتهايي جزئي در اجرا يا اسامي گوشه‏ها بنا شده است. از هنرمندان بنام موسيقي سنتي در اين خطه كه نام و آوازه ملي دارند ، مي توان از اقبال السلطان ، غلامحسين بيگجه خان و حسين قيطانچي نام برد.

· موسيقي مقامي از يك طرف با موسيقي آشيقي هم ريشه است و از طرف ديگر با رديف موسيقي سنتي پيوندها دارد. آنچه به نام موسيقي مقامي يا دستگاهي آذربايجان خوانده مي‏شود ، در واقع اشاره به تحولي است كه در زمينه موسيقي در اوايل قرن نوزده در ادامه تغييرات سياسي، اجتماعي داخل روسيه و ماوراي قفقاز در آذربايجان به وجود آمد. شهر شوشا در قره‏باغ مركز اين تحول بوده است. در اين ميان اوزير حاجي بيگ به عنوان برجسته‏ترين هنرمند آذري كه موسيقي را با فرهنگ اصيل مردمي در آميخته و باعث معرفي موسيقي آذربايجاني در عرصه جهاني شده ، مطرح است.

· موسيقي آشيقي در آذربايجان قدمتي ديرينه دارد. در كتاب دده قورقود كهن‏ترين اثر مكتوب آذري ، آشيق يا اوزان نام خنياگر دوره‏گردي است كه در شان قهرمانان حماسه مي‏سرايد و دعاي خير بدرقه راه آنان مي‏كند. آشيق بايد سه ويژگي داشته باشد: خوب بنوازد ، خوب بسرايد و خوب بخواند. اجتماع اين سه مهارت در يك فرد از او هنرمندي مي‏سازد كه شايسته عنوان آشيق است. در دوره‏هاي مختلف و در مناطق مختلف آذربايجان آشيق‏هايي ظهور و بروز كرده‏اند كه از عهده اين سه مهارت بخوبي برآمده‏اند. آنها انسانهايي والايي بوده‏اند كه نام پرآوازه‏شان با ايمان، اعتماد و تحسين مردم روبرو بوده است. آشيق قرباني، آشيق علعسگر، آشيق خسته قاسم از آن جمله‏اند. امروز تعداد آشيق‏ها بي‏شمار است ولي ترديد است كه همه آنها مهارتهاي سه گانه را در كنار ايمان و اعتماد مردم توأمان داشته باشند.